© EX-IT Architectuur |
Bij houtbouw zijn alle dragende elementen van een bouwconstructie in hout. Twee technieken hebben daarbij de bovenhand: houtskeletbouw en houtmassiefbouw. Ze staan beide garant voor talloze voordelen.
Houtbouw is licht
Een houten bouwconstructie is veel lichter dan een traditionele woning. Zo is het vereiste draagvermogen gemiddeld 1 kg/cm² in plaats van 2,5 kg/cm². Houtbouw vereist dan ook minder zware funderingen. Dat maakt de techniek ook geschikt voor gronden met weinig draagkracht. Ook voor de bouw van extra verdiepingen op een bestaande woning (optoppen) biedt houtbouw vele mogelijkheden.
Snelle bouwtechniek
Houtbouwelementen worden meestal vooraf geassembleerd. Het volstaat dan om op de bouwwerf te monteren en te verankeren op de vloerplaat. Een ruwbouw is zo heel snel water- en winddicht, en klaar voor afwerking. De bouwwerken ondervinden weinig of geen nadeel van de weersomstandigheden.
Kostenbesparend
Houtbouw gaat snel. Bouwers hoeven dus niet lang dubbele huur te betalen tijdens de werken. Daarnaast leveren ook de lichtere funderingen een besparing op. Bovendien is houtbouw een ‘droge techniek’. Bij de bouw en afwerking van een traditionele woning wordt gemiddeld zesduizend liter water verbruikt. Ook ‘droogstoken’ is bij houtbouw niet nodig.
Natuurlijke isolatie en akoestiek
De thermische isolatie van hout ligt veel hoger dan die van de klassieke bouwmaterialen. Dat maakt houtbouw een duurzame en toekomstgerichte bouwtechniek die feilloos inspeelt op de bouwplannen van passief of lage-energiewoningen. Bovendien ligt de akoestische isolatie van hout (pdf) hoog.
Meer weten over het respecteren van de akoestische comfortcriteria in houtconstructies (pdf)
© Lignum |
Buffer voor woonklimaat
Hout vormt een natuurlijke buffer voor het binnenklimaat: afkoelen en opwarmen gaan trager en gelijkmatiger dan bij andere materialen. Zo blijft de luchtvochtigheid heel wat stabieler waardoor schimmels, huisstofmijt, virussen en bacteriën minder actief zijn. Bovendien verkleint het ook de kans op allergieën en infecties van de luchtwegen.
Houtbouw en verduurzaming
Houtbouw maakt gebruikt van volgens procedé A2.1 verduurzaamd naaldhout.
Meer over houtverduurzaming naar risicoklasse 2
© Architecte Bernd Frick |
Hout voor leefcomfort
Hout voelt ook warmer aan: in vergelijking met een traditionele woning voelt de binnentemperatuur gemiddeld twee graden warmer aan. Comfortabel, maar ook nog een forse besparing op uw verwarmingskosten.
ATG-certificaat
Op basis van de STS-normvoorschriften kan de houtbouwsector gebruik maken van de ATG-certificering (Agrément technique – Technische Goedkeuring). De ATG is een vrijwillig systeem waarmee aannemers de correcte kwaliteit en toepassing van bouwproducten kunnen garanderen.
Technische specificaties (STS)
Technische specificaties over timmerwerk (download STS 31)
Technische specificaties over houtbouw en addenda (download STS 23, add1)
Technische specificaties over houtmassiefbouw (download STS 23.2)
Bouwpremies
Energiezuinige bouwtechnieken – zoals houtbouw – geven recht op verschillende premies. Op de volgende website vindt u hierover meer info van de Vlaamse, Brusselse en Waalse overheden:
Meer over Energieprestaties en Energiezuinig bouwen met hout
© B-architecten J. Verrecht | © Architecte Bernardo Bader | © Arch. Crahay & Jamaigne |
Houtbouw kent veelvuldige toepassingen. Deze technieken evolueren voortdurend in de tijd en volgens de geografische zones. Architecten, ondernemers, bouwers of ontwerpers bieden tal van mogelijkheden om het beste te halen uit dit bij uitstek nobele, hernieuwbare en ecologische materiaal. De vier bouwsystemen die in Europa op klassieke wijze in de houtbouw gebruikt worden zijn: het houtskelet, het palen-balkensysteem, het panelensysteem in massief hout en de houtmassiefbouw. Een vergelijkend overzicht van deze vier bouwsystemen geeft op samenvattende wijze hun specifieke karakter en hun voor- en nadelen weer.
+ goed ++ zeer goed +++ uitstekend
Een houtskeletconstructie bestaat uit een draagstructuur gevormd door verticale stijlen die op regelmatige afstanden (telkens om de 40 of 60 cm) van elkaar staan en uit horizontale dwarsliggers die door paneelwerk worden geschoord. De stijlen van de wandstructuur ondersteunen de verticale lastoverdracht van de zoldering en het dak, de skeletstructuur met windverbandpanelen biedt weerstand aan de horizontale krachten, voornamelijk te wijten aan windstoten.
Verticale structuurelementen: naaldhout (vuren, grove spar, douglas, lork)
Plaatwerk voor windverband: spaan-, multiplex- of houtvezelplaten die aangepast zijn aan de werking van dwarskrachten en waarvan de mechanische eigenschappen volstaan om te fungeren als windverband.
© Hout Info Bois |
De belangrijke punten van dit bouwsysteem zijn:
De plaatsing van windverbandpanelen aan de binnenzijde fungeert als damprem. De buitenzijde van het skelet is afgesloten via een regenscherm of een isolatiepaneel dat zorgt voor de verspreiding van de damp. Dit is momenteel het meest aangetroffen systeem in België.
Het grootste voordeel van het houtskelet bestaat erin isolatie te kunnen plaatsen in de breedte van de structuur, wat een dikte van minstens 14 cm isolatiemateriaal oplevert. Bij de thermische berekening is het van belang om het aandeel van de stijlen in de isolatiecoëfficiënten van de muur niet vergeten in overweging te nemen. In de meeste gevallen is een bijkomende isolatie voorzien die tot doel heeft de koudebruggen loodrecht op de stijlen te verkleinen. Op het vlak van de huidige thermische vereisten, mogen we er niet meer van uitgaan dat hout een isolerende functie kan hebben. Daarom moeten we alle verticale stijlen en horizontale regels van het skelet voorzien van isolatiecontinuïteit. De bijkomende isolatie komt in verschillende vormen voor:
Deze polyvalentie van de plaatsing van isolatie maakt van de houtskeletstructuur een voortreffelijke keuze voor huizen met passieflabel of lage-energiewoningen.
Meer weten over de akoestische isolatie in houtskeletwoningen
De luchtdichtheid van het gebouw staat garant voor zijn thermische prestatie en de duurzaamheid van zijn structuur. De aansluitingen tussen wanden, vloeren, planken, openingen of andere penetraties zijn gedicht om luchtlekken te voorkomen via de onvolkomenheden van het bekleedsel (controle aan de hand van blower-door test). De wanden zijn ook luchtdicht. Deze luchtdichtheid maakt het mogelijk om de verplaatsing van waterdampen via de wanden te voorkomen en verlaagt op die manier het risico op inwendige condensatie binnen de isolatie. Om de perfecte continuïteit van het dichtingsmembraan te verzekeren, worden wachtstroken geplaatst op de structuurelementen die achteraf een hindernis zouden kunnen vormen: dakpannen, randondersteuning van de dekvloeren, deuropeningen, enz. Deze worden verlijmd en bekleed.
De doorvoering via het dampscherm moet worden vermeden, wat andere voorbereidingen vergt:
© Hout Info Bois – L’Artboiserie (P. Hennaut) |
Een palen-balkenstructuur bestaat uit een primaire structuur van verticale palen en horizontale balken waarbij grote openingen ontstaan, opgevat in een regelmatig raster en gestabiliseerd door de elementen voor het windverband. Ze wordt vervolledigd door een secundaire structuur die de dekvloeren integreert. De binnen- en buitenmuren zijn niet-dragend en worden vrij geplaatst.
Primaire structuur en grote draagbalken: verlijmd/gelamineerd hout en/of massief of uit naaldhout (vuren, grove spar, Douglas, lork) samengesteld hout.
Windverband: massiefhouten of gelamineerde of metalen elementen (bandstaal, muurankers, …), of nog door het opvullen van sommige wanden. De rol en de kwaliteit van de assemblages zijn van groot belang. Ze zijn meestal van metaal, maar eerder zelden van hout.
Secundaire structuur: houtelementen op maat en/of geprefabriceerde elementen.
De lasten van de dekvloeren en het dak worden via de balken overgedragen op de palen die ze op hun beurt verdelen over de funderingen. De horizontale krachten die hoofdzakelijk aan de wind te wijten zijn, worden opgevangen door de elementen die instaan voor het windverband. De dekvloeren en de daken stabiliseren de structuur in horizontale zin. De krachten worden aansluitend herverdeeld over de palen via de verticale windverbandelementen.
De horizontale windverbandelementen kunnen bestaan uitbandstaal, diagonalen van platstaal en van hout afgeleide panelen. In het geval van het verticale windverband vervullen de sint-andrieskruisen, de diagonalen in massief hout, de van hout afgeleide panelen en andere massieve delen van de constructie deze functie. De complexiteit van de structuur zal een zekere impact hebben op de kostprijs, die vooral te wijten is aan de uitvoering van de assemblageknopen.
De isolatie wordt verzekerd door de wanden die de buitenschilvormen. Het betreft het vaakst skeletelementen. Voor hun samenstelling kunnen wij dus naar deze wandprincipes verwijzen. De isolatieprestatie staat in rechtstreeks verband met de dikte van deze toegevoegde wanden. Hetzelfde geldt voor het dak dat plat, schuin of hellend kan zijn. Het isolatiemateriaal wordt het vaakst geplaatst in de dikte van de bekledingsstructuur. De varianten met een toegevoegde, bijkomende isolatie aan de binnen- en/of buitenzijde zijn eveneens mogelijk. Op die manier wordt de continuïteit van de houten elementen in de dikte van de structuur onderbroken, wat koudebruggen vermijdt. Zelfs als de verleiding soms groot is om de structuur naar buiten toe door te laten lopenbemoeilijkt dit de uitvoering van de luchtdichtheid en kan dit de duurzaamheid van de constructie in de tijd in het gedrang brengen. De balkonelementen of andere architecturale expressies worden bij voorkeur door een verschillende structuur gedragen.
De afdichting volgt dezelfde principes als de isolerende enveloppe. De voorkeur wordt gegeven aan een continue luchtdichting aan de buitenzijde van de enveloppe, wat ervoor zorgt dat de structuur volledig aan de binnenkant van de verwarmde zone geïntegreerd wordt. Deze afdichting kan ook zorgen voor een stabiele gedraging van de structuur die bijgevolg niet aan de veranderende weersomstandigheden onderworpen is.
Aangezien de primaire structuurelementen niet doorboord mogen worden voor het doorvoeren van grote leidingen, moeten ze in het verlaagde plafond of in de verhoogde vloer geplaatst worden. Voor de doorvoering van technische installaties in de buitenmuren zullen dezelfde voorschriften als voor gevels in houtskelet gevolgd worden, met name door ze in de technische spouw te plaatsen.
Een massieve houtconstructie is samengesteld uit grote ,dragende panelen waarbij de enveloppe wordt gevormd door de muren, de vloeren en de daken. Het betreft houten panelen die industrieel worden vervaardigd uit massief houten planken die geassembleerd worden in gekruiste lagen door middel van verlijming, laminering, benageling en/of pluggen.
Er bestaan heel wat soorten massieve panelen aan die allen gebaseerd zijn op de herhaling van naaldhout planken kruiselings verlijmd in verschillende lagen. Voor panelen vervaardigd uit houtderivaten, treffen wij elementen als OSB of spaanplaat aan. Hun gebruik is in België nog niet erg ingeburgerd.
Zoals hierboven beschreven, is het aanbevolen om een beroep te doen op een stabiliteitsingenieur die het gebouw zal dimensioneren naargelang de architectuur, het terrein en de vereisten, maar vooral naargelang het gekozen type massief paneel.
De belangrijke punten van dit bouwsysteem zijn:
Het grote voordeel van massieve houtbouw is de continue isolatie van buitenuit wat een optimaal beheer van de koudebruggen mogelijk maakt.
Een bijkomende isolatie kan eveneens worden voorzien door middel van:
Afwerken met pleisterwerk op isolatie kan worden overwogen voor zover de panelen voldoende dimensionele stabiliteit bieden (bijvoorbeeld verlijmde of genagelde kruiselings verlijmde panelen).
De luchtdichtheid vormt een essentieel onderdeel dat tegelijk zowel de thermische prestatie als de duurzaamheid van de structuur waarborgt. De aansluitingen tussen wanden, vloeren, planken, openingen of andere doorgangen zijn zo uitgevoerd dat er geen lucht kan ontsnappen. De uitvoering kan worden gecontroleerd door middel van een blower-door test die ook overdruktest wordt genoemd.
Het werken met grote elementen biedt het voordeel de luchtdicht te behandelen aansluitingen te beperken. Vanaf de montage van de elementen onderling, worden de dichtingselementen (soepele kantstroken), samen met de dekvloeren en daken, ter hoogte van de aansluitingen van de wanden geplaatst. De luchtdichtheid tot aan de funderingen wordt gewaarborgd tijdens de montage van de lagere elementen, eveneens door verlijming van luchtdichte en samendrukbare kantstroken.
In geval van een gebouw in massief hout, waarborgen sommige wandsamenstellingen dankzij hun dichtheid reeds de luchtdichtheid aan de oppervlakte, waardoor een bijkomend dampscherm niet nodig is. Als het toch nodig blijkt, wordt het scherm naargelang de bestemming van de plaats aan de warme kant van de isolatie geplaatst en dus aan de buitenzijde van de elementen in massief hout, waardoor het gelijktijdig als luchtdichting en dampscherm fungeert.
Het voordeel van met houtmassiefbouw te werken is dat men niet gebonden is aan de vereisten die verband houden met de plaatsing van een dampscherm. Technische installaties kunnen dus worden geplaatst:
Bij houtstapelbouw bestaan de wanden uit geprofileerde houten balken die op elkaar geplaatst en in elkaar geschoven worden en die de draagmuren vormen. De vloeren liggen dubbel gerasterd ten opzichte van een paneel; het dakgebinte is traditioneel, geprefabriceerd of in de vorm van sandwichpanelen in het geval van een hellend dak en vlak als het gerasterd is.
De constructie waarvan de opeengestapelde balken aan zowel binnen- als buitenzijde zichtbaar zijn is niet voldoende energetisch performant en wordt bewust niet besproken.
Het is aanbevolen om een beroep te doen op een stabiliteitsingenieur die het gebouw zal dimensioneren naargelang de architectuur, het terrein en de vereisten, maar vooral naargelang het type balk dat voorzien zal worden en dus de kenmerken die eigen zijn aan het gekozen systeem.
De belangrijke punten van dit bouwsysteem zijn:
Het grote voordeel van een houtmassiefconstructie is de permanente isolatie aan de buitenzijde van de structuur, wat een optimaal beheer van de koudebruggen mogelijk maakt. Opgelet echter voor de hoeken van het gebouw waar de elementen gekruist zijn en het isolatiemateriaal ontbreekt.
De dikte van het geplaatste isolatiemateriaal staat dus los van de dikte van de structuur. Rekening houdend met de wens om het hout aan de binnenzijde zichtbaar te houden, wordt maar zelden een extra binnenisolatie voorzien.
Het plaatsingssysteem van het isolatiemateriaal en de materiaalkeuze houden rechtstreeks verband met het type balk:
De luchtdichtheid van het gebouw is een essentieel onderdeel dat tegelijk de thermische prestatie en de duurzaamheid van de structuur waarborgt. De aansluitingen tussen wanden, vloeren, planken, openingen of andere doorgangen zijn dankzij het dichtingsmembraan zo uitgevoerd dat er geen lucht kan ontsnappen.
De uitvoering kan worden gecontroleerd door middel van een blower-door test die ook overdruktest wordt genoemd. Bij een houtmassiefconstructie wordt de luchtdichtheid uitgevoerd aan de buitenzijde van het hout door middel van een doorlopend membraan. Naargelang de krimpmogelijkheden van de massieve balken, dient het nodige te worden gedaan om de luchtdichtheid te verzekeren gedurende de hele levensduur van het gebouw (variaties die verband houden met de vochtigheidsgraad en de aanvankelijke krimp).
De doorvoering van de technieken wordt zo uitgevoerd dat het hout zichtbaar blijft:
Alle leidingen zullen volledig geïntegreerd worden in het verwarmde en luchtdichte volume. De doorboringen van het dichtingsmembraan stellen het gebouw immers bloot aan zwakten waaraan nog maar moeilijk kan verholpen worden eenmaal het gebouw afgewerkt is. De bevestigingen aan de binnenzijde van het gebouw zullen de bewegingen van het gebouw mogelijk maken.
© Sette Schroeyers Architecten | © Naturhome N-Cube | © Arch. Steeven Peeters |
Meer over houtskeletbouw (pdf)
Meer over de akoestische isolatie in houtskeletwoningen (doc)
Energiezuinig bouwen met hout
© Sette Schroeyers Architecten | © Naturhome N-Cube | © Arch. Steeven Peeters |
Isolatie en dakisolatie
Buitenschrijnwerk en glas
Ventilatie
Verwarming
Praktijkvoorbeelden
Energieprestatieregelgeving (EPB)